Bài 4: Các phụ âm cấp giữa

Các phụ âm cấp giữa và quy tắc đọc trong tiếng Lào

Như đã đề cập trong các phần trước, các phụ âm trong bảng chữ cái Lào được nhóm thành 3 cấp. Đó là giữa (trung), cao và thấp. Âm điệu của một âm tiết trước hết được quyết định bởi các cấp của phụ âm đầu tiên, các yếu tố khác được trình bày trong phần giới thiệu về các phụ âm cấp cao.

Có 8 phụ âm cấp giữa  đó là:                         

Phụ âm	ກ	ຈ	ດ	ຕ	ບ	ປ	ຢ	ອ
Đọc	Ko	Cho	Đo	To	Bo	Po	Do	O

Chú ý các phụ âm trên đều không bật hơi, các chữ cái 't" và 'p" là các âm vô thanh. Chữ cái ອ được coi như một phụ âm). 

Ví dụ từ ກາ được đọc là Ka:

- Từ này bắt đầu bằng phụ âm ກ (đọc là Ka) và kết thúc bằng một nguyên âm dài າ (đọc là a), có âm điệu lên cao nên đọc là ກາ (Ka).

 Bây giờ chúng ta có thể hình thành nguyên tắc đầu tiên trong việc đọc tiếng Lào.

Nguyên tắc: Một âm tiết bắt đầu bằng một phụ âm thuộc cấp giữa và kết thúc bằng một nguyên âm dài thì sẽ được phát âm với giọng điệu từ thấp lên cao.

Đọc các âm tiết sau:

ກາ	ຢາ	ຈາ
Ka	Da	Cha

Chú ý: trong tiếng Lào, phiên âm "k" giống chữ "g" trong tiếng Anh và "ch" giống chữ cái "j", ví dụ mạng di động Tigo người Lào sẽ đọc là “Ti-kô”, công nghệ 3G đọc là “sảm chi” (xuất phát từ phiên âm tiếng Anh G đọc gần như j).

Đọc các từ sau:

ດາ	ຕາ
Đa	Ta

           

Cách phát âm "t" ở đây tương tự "t" trong từ "stop", không kéo dài âm điệu.

Đọc các âm tiết sau:                  

ບາ	ປາ
Ba	Pa

                 

Các đọc "p" tương tự như "p" trong từ "spot".

Âm tiết ອາ được đọc là a (giọng điệu từ thấp lên cao, ອ đóng vai trò là âm câm). Ký tự ອđược sử dụng trước phụ âm đầu tiên trong một âm tiết mà bắt đầu là một nguyên âm.

Bây giờ bạn có thể thử đọc 8 phụ âm nhóm giữa.                     

Phụ âm	ກ	ຈ	ດ	ຕ	ບ	ປ	ຢ	ອ
Từ	ກາ	ຈາ	ດາ	ຕາ	ບາ	ປາ	ຢາ	ອາ

Ở đây chỉ dùng một ký hiệu nguyên âm າ (a) trong các ví dụ, các nguyên âm đều được viết sau phụ âm đầu tiên. Sa-lá Ê (ເx) và hai nguyên âm dài khác E (ແx), Ô (ໂx) luôn được viết trước phụ âm. (X chỉ vị trí của phụ âm đầu tiên của âm tiết đó).  

Đọc các âm tiết sau:                   

ເກ	ເຈ	ເດ	ເຕ	ເບ	ເປ	ເຢ	ເອ
Kê	Chê	Đê	Tê	Bê	Pê	Dê	Ê

                                                 

ແກ	ແຈ	ແດ	ແຕ	ແບ	ແປ	ແຢ	ແອ
Ke	Che	Đe	Te	Be	Pe	De	E

ໂກ	ໂຈ	ໂດ	ໂຕ	ໂບ	ໂປ	ໂຢ	ໂອ
Kô	Chô	Đô	Tô	Dô	Pô	Dô-Yô	Ô

3 nguyên âm dài được viết trên phụ âm đầu tiên. Đó là sa-lá i-x ີ, sa-lá ư -x ື, và salá o-xໍ.

Đọc các âm tiết sau:                    

ກີ	ກື	ກໍ
Ki	Kư	Ko

ດີ	ດື	ດໍ	ຕີ	ຕື	ຕໍ	ບີ	ບື	ບໍ
Đi	Đư	Đo	Ti	Tư	To	Bi	Bư	Bo

    

ປີ	ປື	ປໍ	ຢີ	ຢື	ຢໍ	ອີ	ອື	ອໍ
Pi	Pư	Po	Di-Yi	Dư – Yư	Do-Yo	I	Ư	O

Còn hai nguyên âm dài nữa là salá u -  xູ  được viết dưới phụ âm đầu tiên, và salá ơ -  ເxີ

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU: 

ກູ	ຈູ	ດູ	ຕູ	ບູ	ປູ	ຢູ	ອູ
Ku	Chu	Đu	Tu	Bu	Pu	Du	U

Salá ơ được viết phía trên bên trái của phụ âm đầu tiên. Bạn rất dễ nhầm giữa ເx ີ  (ơ) với ເx (ê) hoặc x u (i).
ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:

ເກີ	ເຈີ	ເດີ	ເຕີ	ເບີ	ເປີ	ເຢີ	ເອີ
Cơ	Chơ	Đơ	Tơ	Bơ	Pơ	Dơ-Yơ	Ơ

ດີບໍ່

ປີດີ

ໂຕປາ

ປາດີບໍ່

ປີດີບໍ່

Các chữ cái thuộc phụ âm cấp thấp sau được đọc với âm điệu lên cao. 

Phụ âm	ມ	ນ	ງ	ວ
Tên	Mo	No	Ngo	Vo

Những chữ cái thuộc nhóm các phụ âm cấp thấp, tương đương trong tiếng latin là M, N, Ng, V (được gọi là các âm vang), các bạn hãy chú ý để sau này viết tên, địa danh.

Nguyên tắc: Âm tiết bắt đầu bằng một chữ cái thuộc cấp giữa và kết thúc với một âm vang sẽ có âm điệu đi xuống. 

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:              

ກາມ	ຕານ	ຢາງ	ດາວ
Kam	Tan	Dang-Yang	Đao

Chữ cái ຍ (Nho) là một âm vang, khi nó là phụ âm cuối của một âm tiết sẽ được đọc là "i". Ví dụ:           

ກາຍ	ປາຍ	ຢາຍ
Kai	Pai	Dai - Yai

Bạn nên để ý, tránh nhầm lẫn giữa các chữ cái ຍ (Nho) với ປ (Po) và ຢ (Do – Yo) vì ປ, ຢ không bao giờ được sử dụng làm phụ âm cuối như  ຍ.

Nguyên âm o được viết là xໍ khi âm tiết không có phụ âm cuối và ອ khi có phụ âm cuối.  

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:              

ກໍ	ຈໍ	ດໍ	ກອມ	ຈອມ	ດອມ
Ko	Cho	Đo	Kom	Chom	Đom

ອໍ	ອອມ
O	Om

Trong từ   ອໍ, "ອ" là phụ âm thuộc nhóm giữa và "xໍ" là một nguyên âm dài (đọc là O-Bo, Xo, Nho…), còn trong từ  ອອມ từ đầu tiên " ອ" là một phụ âm thuộc nhóm giữa và "ອ" là một nguyên âm dài, từ "ອ" thứ 2 được sử dụng cho nguyên âm vì âm tiết này kết thúc bằng một phụ âm, hiểu đơn giản ອ đầu tiên đóng vai trò là âm câm.

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:               

ແດງ	ຢືມ	ຢາງ	ແກ້ວດີບໍ	ຢືນຕອນກາງ
	Dưm	Dang	Kẹo Đi Bo	Dưn Ton Kang
ປາຈາງ		ຢາມແກວດີບໍ
Pa Chang		Dam Ceu Đi Bo

Tất cả những từ đứng trước đều có âm điệu từ thấp lên cao vì chúng bắt đầu bằng một phụ âm thuộc nhóm giữa và kết thúc bằng nguyên âm dài hoặc một âm vang. 

Xem các âm tiết sau: 

ກິນ	ກຶນ
Kín	Kứn

x ິ được gọi là salá í và  x ຶ được gọi là salá ứ, cả hai đều là nguyên âm ngắn.

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:                   

ຈິມ	ອຶງ	ດິນ	ຢຶຍ	ປິວ	ຕຶມ
Chím	Ứng	Đín	Dưi	Píu	Tứm

salá á (ă)- xa và salá ô - xq đều đựợc viết trên các phụ âm đầu tiên.                 

ກັນ	ກົນ	ຈັນ	ດົງ	ຕັມ	ບັງ	ປົນ
Kăn	Kôn	Chăn	Đông	Tăm	Băng	Pôn

salá ú-xຸ, được viết phía dưới các phụ âm đầu tiên, chữ ຍ (nho) khi đứng cuối từ sẽ thành i.         

ກຸນ	ອຸຍ	ບຸນ	ດຸງ	ຈຸມ	ຢຸງ
Kún	Úi	Bún	Đúng	Chúm	Dúng

Các nguyên âm ngắn salá ớ (â) -ເx ິ và salá ê - ເx ັ được viết như vậy.

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:                 

ເກິມ	ເກັມ	ເດິມ	ເຕັຍ	ເບິງ	ເປັນ	ເອັງ
Kâm	Kêm	Đâm	Têi	Bâng	Pên	Êng

Thực hành đọc:

ເປັນການດີ

ປີປາຍບໍ

ຕອນຢາມກັນ

ກິນປາດົນ

ດົນຕີ

ດີບໍ

Âm  "ay" được viết theo hai cách. Một vài từ sử dụng ký hiệu ໄx một vài từ khác thì sử dụng ໃx.

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:               

ໄປ	ໃຈ	ໄກ	ໃນ	ໄດ	ໃບ	ໄຕ	ໄອ
Pay	Chay	Kay	Nay	Day	Bay	Tay	Ay

Âm “ăm” được viết  xຳ. 

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU

ປຳ	ບຳ	ດຳ	ຕຳ	ກຳ	ອຳ	ຈຳ	ຢຳ
Păm	Băm	Đăm	Tăm	Kăm	Ăm	Chăm	Dăm-Yăm

Âm “au” được viết  ເxົາ. 

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU

ເກົາ	ເອົາ	ເຈົາ	ເຢົາ	ເປົາ	ເບົາ	ເດົາ
Kau	Au	Chau	Dau-Yau	Pau	Bau	Đau

Thực hành đọc

ເອົາອັນໄດ

ໄກປານໄດ

ປາດຳດີ

ເອົາປາໂຕໄດ

ເອົາປາໄປກິນ

ກ່າ	Kà	Âm cao vừa
ກ່າມ	Kàm	Âm cao vừa
ກ່ຳ	Kằm	Âm cao vừa

                   

Nguyên tắc sủ dụng “mày ệc” rất đơn giản, phát âm giống dấu huyền trong tiếng Việt. Bất kỳ âm tiết nào xuất hiện đều có âm cao vừa dù chúng có thuộc cấp phụ âm đầu tiên nào.   

Nguyên tắc: “mày ệc” luôn có âm cao vừa

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU                

ບໍ່

ຢູ່

ແຕ່

ເຈັ່ກ

ຕັ່ງ

ບ່ອນ

ແດ່

ຈ່ອຍ

ຕື່ນ

ເບິ່ງ

ບ່າຍ

ສົ່ງ

ໄກ່

ແວ່ນຕາ

ແຕ່ກ່ອນ

                  

“Mày thô” ( x້ ) được viết bên trên phụ âm đầu nhóm giữa sẽ có âm điệu từ cao xuống thấp. Đọc như dấu nặng trong tiếng Việt.                

ກ້າ	Kạ
ກ້າມ	Kạm
ກ້ຳ	Kặm

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU

Nguyên tắc: phụ âm giữa + “mày thô” có âm điệu lên cao.              

ບ້ານ

ເອີ້ນ

ຕ້ອງ

ກ້ອນ

ອ້າຍ

ຕຸ້ຍ

ປ້າ

Các âm “ía”, “ua”, và “ưa” được gọi là các nguyên âm đôi, các từ này do các phụ âm kết hợp với nhau. Các nguyên âm đôi có thể ngắn hoặc dài.

Có hai hình thức một cho các nguyên âm đôi dài "ía" và "ua" phụ thuộc vào âm tiết có kết thúc phụ âm hay không. Xem ví dụ sau đây "x" hay  "xx" đánh dấu vị trí của phụ âm đầu tiên, chữ cái "F" - vị trí của phụ âm cuối.                    

ເxັຍ	ia	xຍF	iaF (tương tự yê trong từ uyên)
xxົຍ	ua	x ວF	uaF
ເxxືຍ	ưa	ເxxືຍ	ưaF

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU

ເປັຍ	ເດັຍ	ເຕັຍ	ເກັຍ	ເອັຍ	ເຈັຍ	ເຢັຍ
Pía	Đía	Tía	Kía	Ía	Chía	Día – Yía

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU: 

ປົວ	ບົວ	ດົວ	ຕົວ	ກົວ	ອົວ	ຈົວ	ຢົວ
Pua	Bua	Đua	Tua	Kua	Ua	Chua	Dua-Yua

Khi một âm tiết kết thúc bằng “t” hay “k” (gọi là phụ âm tắt/nổ), điều này cũng ảnh hưởng đến âm điệu của từ.
Xem các âm tiết sau, chú ý ບ và ດ được phát âm là "p" và "t" khi chúng kết thúc là một âm tiết.
    

ກາບ	ດາບ	ຈາດ	ຢາກ	ປາກ
Kap	Đap	Chat	Dak-Yak	Pak

                

Chú ý về từ này:

a) Các từ này bắt đầu với một phụ âm thuộc nhóm giữa

b) Các từ này có một nguyên âm dài

c) Các từ này kết thúc bằng một phụ âm tắc ("p", "t", "k")

d) Các từ này có âm điệu từ thấp lên cao. 

Nguyên tắc: phụ âm thuộc nhóm giữa + nguyên âm dài + nguyên âm tắc có âm điệu từ thấp lên cao

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU:

ປີກ	ໂດດ	ອາບ	ແບກ	ຕອດ
ຈອດ	ແປດ	ໂຢບ	ເດີກ	ກາດ

ກິນ

ກຶນ

ກັນ

ກົນ

ກຸນ

ເກິນ

ເກັນ

ແກັນ

ກັອນ

Nguyên tắc: phụ âm thuộc nhóm giữa + nguyên âm ngắn + 1 âm vang có âm điệu từ thấp lên cao.

Nếu thay thế một âm vang thì các âm tiết này sẽ kết thúc bằng âm tắc  ("p", "t", hoặc "k"), các từ này được đọc như sau:

ຈຶກ	ດົດ
Chức	Đốt

Nguyên tắc: phụ âm thuộc nhóm giữa + nguyên âm ngắn có âm điệu từ thấp lên cao.

Đọc các từ sau:                  

ກົບ

ຢິກ

ດັບ

ຕຶກ

ບຸດ

ເປິກ

không có nguyên âm cuối

xະ             á

ເxະ            ế

ແxະ             é

ໂxະ            ố

ເxາະ            ó

                 

Nguyên tắc: phụ âm thuộc nhóm giữa + nguyên âm ngắn cuối có âm điệu từ thấp lên cao.

ĐỌC CÁC ÂM TIẾT SAU                 

ຈະ

ແຕະ

ເປາະ

ເຢະ

ໂຕະ

Sau đây là các từ đơn âm tiết mà bắt đầu bằng phụ âm thuộc cấp giữa. Thực hành đọc các từ sau:

ອັນ	ດຳ	ບໍ	ໂຕ	ປີu	ກິນ	ເຈົ້າ
ປາ	ບ້ານ	ອ້າຍ	ໄກ	ບໍ່	ຕື່ນ	ຕຸ້ຍ
ຢູ່	ກ້ອນ	ຈັກ	ສົ່ງ	ເກົ້າ	ຢາກ	ແກວ

Thực hành:

ປັນ	ອີກ	ໄກ່	ເອີ້ນ	ຈັກ	ບອກ	ໃກ້
ເປັດ	ກັນ	ປ້າ	ແກ້ວ	ຈອກ	ດີ	ເອົາ
ຕັ່ງ	ຕ້ອງ	ຈາກ	ບ່າຍ	ຢາ	ແດງ	ຈ່ອຍ
ໄດ້	ຕາ	ອອກ	ແດ່	ຈາງ	ເບິ່ງ	ຢືມ
ດູດ	ກົ່ວ	ກາມ	ກາງ	ຕອນ	ເຈັ້ຽ	ດົນ
ຢ້ານ	ຕາມ	ບ່ວງ	ຢາມ	ເຈັ່ກ	ຢືນ	ບ່ອນ
ແວ່ນ	ແຕ່ກ່ອນ	ອັງກິດ	ດົນຕີ	ຕຶກປາ	ປາກກາ	ປານໄດ